Sismoloji| KKTC Meteoroloji Dairesi Sismoloji Bölümü’nün Tarihçesi

Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü ile KKTC Meteoroloji Dairesi Sismoloji Bölümü’nün Tarihçesi

Doğu Akdeniz Bölgesi, Afrika, Arabistan ve Avrasya levhalarının yaklaşma ve çarpışma hareketleri, dalma-batma zonları, jeolojik ve morfolojik özellikleri, deprem ve tsunami ilişkileri gibi farklı dinamik süreçleri içerisinde barındıran karmaşık bir tektonik yapıya sahiptir.

Tarihsel dönemde bölgede çok sayıda şiddetli deprem ve bu depremlerle ilişkili tsunami dalgaları gözlenmiş ve 1900 yıllarından itibaren de bölgedeki yoğun sismik aktivitesi dikkat çekici hale gelmiştir

Bu nedenlerle Doğu Akdeniz Havzası depremselliğinin gerçek zamanlı gözlenebilmesi, gelecekte olabilecek yıkıcı depremler ve ilişkili tsunami dalgalarının detaylı incelenmesi ve risk analizlerinin yapılmasına yönelik çalışmalar 1980’li yıllardan itibaren Türkiye ile Kıbrıs arasında başlamıştır.

T.C. Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) Çevre ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı, Meteoroloji Dairesi arasında 19/11/1986 tarihinde imzalanan protokolle KKTC’nin ilk deprem istasyonu Alevkayası (Lefkoşa) Radio-Link istasyonu kurulmuştur.

Bu sayede bölgede oluşan depremlerin gerçek-zamanlı gözlenmesi, sismik veri alışverişi, teknik ve bilimsel araştırma konularında iki ülke arasında ilk somut adım atılmıştır.

1986 yılında iki ülke arasında başlayan sismik işbirliği çalışmaları zaman içerisinde farklı projelerle desteklenerek geliştirilmiştir.Türkiye ile Kıbrıs arasında Kıbrıs Deprem Ağı’nın geliştirilmesi ve modernizasyonu, deprem istasyonlarından merkeze gelen sismik sinyallerin analiz edilerek arşivlenmesi, sayısal ve parametrik deprem veri bankasına entegre edilmesi, deprem ve tsunami konularında işbirliği içinde ortak projeler ve bilimsel yayınlar yapılması yaklaşık kırk yılı aşan bir süredir başarıyla devam etmektedir.

1998 yılında ikinci deprem istasyonu Lefke’de(LEF) faaliyete geçirilmiştir.1999 ve 2022 yıllarında güncellenen protokoller kapsamında Kıbrıs’ta yeni deprem istasyonları kurulmuş ve 2025 yılı itibarıyla 7 adet deprem ölçüm istasyonu teknik olarak en güncel duruma getirilmiştir.Bu istasyonların sinyalleri hem KKTC Meteoroloji Dairesine ve hem de KRDAE-Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Değerlendirme Merkezine eş zamanlı olarak gelmektedir.

Şekil 1. Kıbrıs deprem istasyonları dağılımı (2025)

Kıbrıs deprem istasyonlarının yüksek verimlilikle kesintisiz işletilmesi ve bölgede oluşan depremlerin gerçek zamanlı gözlenerek değerlendirilmesi büyük bir önem taşımaktadır. Bu amaçla deprem istasyonlarının teknik bakım/onarım çalışmaları, arızalı cihazların onarımının yapılarak istasyonların kesintisiz çalıştırılması, sismik ekipman ve donanımın günün koşullarına uygun modernizasyonu iki kurum arasında iş birliği içerisinde başarıyla yürütülmektedir. KRDAE sismik ağın yıllık verimlilik performansının uluslararası kriterlere göre ortalama %85-90’ın üzerinde tutulması standartının tüm mevsimsel değişimler ve teknik arızalar dahilinde eş zamanlı Kıbrıs deprem istasyon ağı içinde sağlanmasına çalışılmaktadır.

Kıbrıs’ta kurulan deprem istasyonları uluslararası standartlarda olup EMSC’ye (Avrupa Sismoloji Merkezi) gönderilerek uluslararası deprem kataloglarına Kıbrıs deprem verisinin girmesi sağlanmaktadır. Ayrıca İngiltere’de tüm dünya sismik verilerinin toplandığı ve değerlendirildiği International Seismological Center (ISC) ile de veri gönderim konusunda çalışmalar yapılmaktadır.

Şekil 2. Kıbrıs sismoloji merkezi KRDAE gibi, manuel deprem çözüm programı (ZsacWin) yanısıra Seiscomp-3 otomatik deprem çözüm programıyla da Türkiye ve yakın çevresinden sisteme entegre 50’den fazla deprem istasyonunun verisini otomatik olarak değerlendirmektedir.

Doğu Akdeniz Bölgesinde Türkiye-KKTC arasında tsunami erken uyarısı ve tsunami risk azaltımı çalışmalarının ve 7/24 operasyonel sürdürülebilirliğinin sağlanması,İki ülke arasında var olan sismik gözlem, araştırma, teknik ve bilimsel işbirliği çalışmalarının kesintisiz geliştirilerek devam etmesi jeopolitik ve jeostratejik öneme sahip Akdeniz Havzasında her iki ülkenin nüfuzunu ve güvenirliliğini koruyarak bölgesel gücünü göstermesi açısından hayati bir rol oynayacaktır.